De adoptiestop: zinvol of
kort door de bocht?
Formulieren over adoptie
Foto: Pexels
Op 8 februari 2021 besloot toenmalig demissionair minister Dekker van Rechtsbescherming om de buitenlandse adoptie (voorlopig) op te schorten. Er vonden in het verleden namelijk structurele misstanden plaats zoals vervalsing van documenten en fraude. Maar is dit wel een slimme zet? Sanne Buursink, algemeen directeur bestuurder van adoptiestichting A New Way, denkt van niet.
Het begon allemaal op 13 september 2017 met een brief gericht aan de Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid. Misstanden bij adopties in Bangladesh kwamen eerder aan het licht en daar werd toen een melding van gemaakt. Belangenorganisaties Defence for Children, United Adoptees International en Shapla Community vroegen of die misstanden in een vergadering behandeld konden worden. Het bleek dat er in de jaren 70 en 80 veel misging; biologische ouders wisten vaak niet dat hun kind voor adoptie naar het buitenland ging en moeders namen gedwongen afstand van hun kind.
Rond die tijd werden veel andere adoptieverhalen met fouten en onwaarheden besproken in de media, niet alleen in Bangladesh. Sommige geadopteerden uit Brazilië en India kwamen erachter dat ze vroeger illegaal opgenomen zijn en dat hun hele dossier verzonnen is.
Een voorbeeld van een verhaal over illegaal opgenomen kind
Scroll naar onder om het artikel te lezen
Bron: OneWorld
Deze verhalen kregen veel aandacht in de media en veel geadopteerden werden nieuwsgierig naar hun achtergrond. Uit een onderzoek van het CBS blijkt dat ongeveer de helft (51%) van de geadopteerde volwassenen op zoek ging naar informatie over hun achtergrond. Maar liefst 1,7% van hen gaf aan dat ze hierbij hulp kregen van een Nederlandse overheidsorganisatie.
Bron: CBS
Bron: CBS
Als gevolg van alle aandacht die de media besteedden aan deze verhalen, stelde minister Dekker op 10 januari 2018 een brief op aan de Tweede Kamer. Hierin stelt hij dat de dossierinzage onder het beheer van de rijksoverheid kosteloos zal worden, zodat iedereen gratis beschikking krijgt tot zijn of haar adoptiedossier. Ook zegt hij dat de zendende landen (de landen van herkomst) verantwoordelijk zijn voor een zorgvuldige adoptieprocedure en de dossiervorming en dat de Nederlandse overheid altijd zorgvuldig handelde. Volgens hem komt dat door de opstelling van het Haags adoptieverdrag.
Het Haags adoptieverdrag
Het verdrag is in 1993 opgesteld; 66 landen, waaronder Nederland in 1998, sloten hierbij aan om samen te werken op het gebied van interlandelijke adoptie. Het doel van die samenwerking is dat adoptieprocedures zo zorgvuldig mogelijk plaatsvinden. Dat wil zeggen dat de belangen en de rechten van het kind centraal staan en dat kinderhandel en winstbejag zijn uitgesloten.
In de Guide To Good Practice, het handboek van het verdrag, staat het wettelijk kader van waaruit gewerkt wordt nog eens duidelijk voor alle landen beschreven. Belangrijke uitgangspunten van het verdrag komen hierin aan bod, zoals ervoor zorgen dat de adopties plaatsvinden in het belang van het kind met respect voor zijn of haar grondrechten. Naast de interlandelijke wetgeving is er ook een nationale wetgeving die in Nederland wordt gecontroleerd door de Inspectie Jeugdzorg.
In 1998 kreeg ook de Ca IKA (Centrale autoriteit Internationale Kinderaangelegenheden) de taak om ervoor te zorgen dat de interlandelijke adoptie op zorgvuldige wijze verloopt. Om daarvoor te zorgen krijgen aspirant-adoptieouders (wensouders) in Nederland eerst voorlichting voordat zij een kind mogen adopteren. Ook controleert de Raad voor de Kinderbescherming of ze geschikt zijn.
Maar of dat verdrag ook daadwerkelijk genoeg misstanden bij interlandelijke adoptie voorkomt, is onzeker. Op 6 december 2018 laat minister Dekker de Tweede Kamer weten dat de Nederlandse overheid misschien toch niet zo zorgvuldig handelde in het verleden als gedacht werd. Er kwam informatie naar boven over een mogelijke actieve betrokkenheid van een of meerdere aan de Nederlandse overheid verbonden personen bij de illegale opnemingen uit Brazilië in de jaren 70 en 80. Daarom stelde de minister een externe commissie in om onafhankelijk onderzoek te doen naar interlandelijke adopties in het verleden.
Het onderzoek
Het onderzoek begon in mei 2019 en werd uitgevoerd door de commissie-Joustra. Het richtte zich op de periode van 1967 tot 1998, omdat in 1967 de eerste Richtlijn voor het opnemen van buitenlandse pleegkinderen in werking trad. Na 1998 zijn de regels aangescherpt, omdat Nederland toen aansloot bij het Haags adoptieverdrag. De commissie onderzocht welke misstanden er plaatsvonden en of de Nederlandse overheid bekend en/of betrokken was bij mogelijke misstanden in die periode.
De commissie stuitte op verschillende misstanden die zich structureel voordeden onder de noemer van adoptie: kinderhandel, fraude, corruptie en het vervalsen van documenten. In sommige gevallen, zoals bij de adopties in Colombia, was de Nederlandse overheid wél bekend met misstanden, maar staakte ze de adopties niet. In het onderzoek van de commissie staat: ‘Bovendien zag de Nederlandse overheid het niet als haar taak de door de Colombiaanse overheid afgestempelde documenten inhoudelijk te controleren.’
Door de misstanden die plaatsvonden, met of zonder weet van de Nederlandse overheid, kreeg de commissie twijfels of het mogelijk is om een publiekrechtelijk systeem te ontwerpen waarin misstanden niet meer voorkomen. Minister Dekker deelde deze twijfel en heeft daarom op 8 februari 2021 besloten om de buitenlandse adoptie op te schorten. Volgens hem moet er een herbezinning op het huidige adoptiesysteem komen. Het nieuwe kabinet zal hier een standpunt over innemen, tot die tijd blijft de adoptie opgeschort.
Verandering sinds het Haags adoptieverdrag
Sanne Buursink, algemeen directeur bestuurder bij adoptiestichting A New Way (non-profitorganisatie), is het niet eens met dat de buitenlandse adoptie vandaag de dag nog steeds is opgeschort. “Het adoptiesysteem, net als elk ander systeem, kent kwetsbaarheden, maar sinds dat alle adopties moeten voldoen aan het Haags adoptieverdrag is er al veel veranderd”, zegt zij. Nederland ging in 1998 een nieuwe fase in wat betreft het toezicht en regulering. Buursink: “Door al die nieuwe regels is het maar voor een kleine groep kinderen mogelijk om überhaupt geadopteerd te worden.” In datzelfde jaar waren er ruim 10% minder adopties dan de voorgaande drie jaren.
Aantal geadopteerde kinderen in Nederland
Bron: CBS
A New Way is een adoptiestichting die interlandelijke adoptie voor kinderen uit Bulgarije, Lesotho, Slowakije en de Verenigde Staten regelt. De stichting hecht veel waarde aan het waarborgen van de betrouwbaarheid, zorgvuldigheid en transparantie. “We werken volgens de uitgangspunten van het Haags adoptieverdrag waarin de zendende en ontvangende landen worden gecontroleerd. We hebben twee validatiesystemen die kijken of we ons tijdens de procedures daaraan houden. Het zendende land doet dat ook om te kijken of het kind goed terecht komt”, zegt Buursink.
Daarnaast is er in de Verenigde Staten sprake van een open adoptie, wat betekent dat er contact is tussen de biologische moeder, het kind en de adoptieouders. Door deze openheid wordt er bewust en begeleid afstand gedaan van het kind en gekozen voor specifieke ouders. “Illegale opnemingen worden dus uitgesloten”, zegt Buursink.
Kort door de bocht
Buursink is het niet eens met de beslissing van minister Dekker en vindt het onderzoek naar deze misstanden uit het verleden te kort door de bocht voor een beslissing over vandaag de dag. A New Way reageerde in maart 2021 op het onderzoek dat de commissie uitvoerde. De stichting concludeerde dat de door de commissie ‘meest relevante bronnen’ voor de Verenigde Staten geen zorgvuldige en onvoldoende onderbouwing geven voor de misstanden. “Er is hier gewoon sprake van onterechte en valse beschuldigingen”, zegt Buursink.
Ook de Tweede Kamer was kritisch en stelde 125 vragen. De minister verzond in een brief op 12 mei 2021 zijn antwoorden aan de kamer. Op de vraag over hoe de minister de adoptieprocedures in de Verenigde Staten beoordeelden, kwam het antwoord: ‘Diverse werkbezoeken aan de VS hebben geen aanleiding gegeven de adoptierelatie te beëindigen. Misstanden zoals deze die zijn aangetroffen in de door de commissie onderzochte landen, zijn niet aangetroffen in de VS.’ Hieruit blijkt dus dat er helemaal geen misstanden in het land speelden en het roept de vraag op waarom alle landen dan over een kam geschoren zijn.
“Die slechte onderbouwing geldt niet alleen voor de Verenigde Staten maar ook voor andere landen”, zegt Buursink. Andere vergunningshouders zoals Wereldkinderen sluiten zich hierbij aan; zij vinden dat het onderzoek niet goed is onderbouwd. Een voorbeeld daarvan is de vraag vanuit de Tweede Kamer of de waargenomen misstanden ook echt kloppen. Dekker antwoordde: ‘De door de commissie waargenomen en ontvangen signalen zijn niet door de commissie aan mij voorgelegd met het verzoek deze te valideren.’ Buursink: “De adoptie is dus stilgelegd op basis van een niet-gevalideerd onderzoek.”
Het belang van het kind
Buursink hoopt dat de adoptiestop zo snel mogelijk wordt ingetrokken. “De beslissing is zo ingrijpend, omdat de kinderen nu juist de dupe worden. Ze kunnen nu vaak niet meer goed worden gematcht aan een gezin omdat er te weinig ouders zijn. A New Way wil voorkomen dat er ‘nee’ moet worden gezegd tegen kinderen”, zegt Buursink. Ze vindt het onvoorstelbaar dat er wél mensen zijn die willen adopteren, maar dat het beleid van Nederland dat nu tegenhoudt. “De adoptieprogramma’s zouden moeten blijven bestaan zolang er ouders zijn die dat kunnen en willen doen”, zegt ze. Ondertussen staan veel aspirant-adoptieouders in Nederland in de wachtstand.
Meer weten over welke impact de adoptiestop op aspirant-adoptieouders in Nederland heeft? Lees hier verder.
Dekker liet weten dat een nieuw publiekrechtelijk systeem in theorie haalbaar is (met een aangepaste wet- en regelgeving), maar dat misstanden daarin alsnog niet volledig kunnen worden uitgesloten. “Als de interlandelijke adoptie opgeschort blijft, dan komen de kinderen terecht in pleegzorgsystemen in het eigen land; dat is al helemaal beschadigend voor het kind”, zegt Buursink. “Als dat gebeurt, sluiten we onze ogen voor wat er in de zendende landen met kinderen gebeurt. Ik hoop dat de Tweede Kamer en de minister de moed hebben om door te gaan en niet te kiezen voor de easy way out.”
Mocht de interlandelijke adoptie toch doorgaan, bepaalt de Tweede Kamer met welke landen er zal worden samengewerkt. Het is nu aan het nieuwe kabinet om daarover een definitief besluit te nemen. De woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid kan nog niks zeggen over wanneer dat op de agenda staat. Komende maand komt de huidige minister van Rechtsbescherming Franc Weerwind met een standpunt hierover. De adoptiestichtingen, wachtende kinderen, aspirant-ouders en de landen waar Nederland mee samenwerkt krijgen dan misschien eindelijk duidelijkheid over of de buitenlandse adoptie ooit nog mogelijk is.